Akdeniz Üniversitesi Uzay Fiziği Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zeki Eker ve ekibi astrofizikçilerin 80 yıldır çözemediği bilimsel problemi çözdü. Çalışma ile yıldızların parlaklığı ve sıcaklığı daha doğru ölçülebilecek.

Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Uzay Bilimleri ve Teknolojileri Bölümü Uzay Fiziği Ana Bilim Dalı Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Zeki Eker ve Prof. Dr. Volkan Bakış ile Çanakkale 18 Mart ve İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Faruk Soydugan ve Prof. Dr. Selçuk Bilir, 80 yıldır dünya astrofizikçilerinin çözemediği bilimsel problemi çözdü. 

Prof. Dr. Zeki Eker, iki yüz yıllık köklü geçmişi olan uluslararası “Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” dergisinde yayınlanan makale ile onlarca yıldır süren yıldız parlaklıkları ile ilgili yanlış kavramları ortaya koydu. Yıldız sıcaklıkları ve ışınım güçlerinin daha hatasız ölçülmesinin önünü açan makale, NASA ADS veri tabanında da yayımlandı.

“Temeli sarsan değişiklik”
Prof. Dr. Zeki Eker, “Bu makale astrofiziğin temel bilgilerinde karmaşaya sebebiyet veren bir problemi çözmüştür. Bu yüzden önemlidir. Bu önem de şöyle anlaşılabilir. Astrofiziği veya genel anlamda bilimi inşaatı bitmemiş bir gökdelene benzetirsek, son zamanlarda medyayı sallayan gravitasyonel dalgaların tespiti, bir karadeliğin fotoğrafının çekilmesi, nötron yıldızlarının keşfi gibi keşifler aslında bu gökdelene bir kat daha ilave etmek gibidir. Oysa bu gökdelenin temellerinde bir hata var ise, bu hatanın düzeltilmesi o gökdelene bir kat daha eklemekten çok daha önemlidir” diye konuştu.

“Parlaklığı filtre ile tespit ediliyor”
Çalışma hakkında bilgi veren Prof. Dr. Zeki Eker, “Yıldız parlaklıklarının göze görünen ölçüsü kadir değeri olarak bilinir. 19. yüzyılın sonlarında fotoğraf plaklarının teleskoplarda kullanılmasına başlayıncaya kadar binlerce yıldan beri sadece bir çeşit parlaklık ölçüsü, görsel kadir vardı. Çok geçmeden fotoğrafların gözden farklı olduğu anlaşıldı. 

Bir yıldızın farklı farklı renklerde, hatta insan gözünün göremediği renklerde, ne kadar parlak olduğunu tespit etmek için, günümüzde artık çok sayıda filtre kullanılıyor. Filtreler, aslında yıldızların sıcaklıklarını, gerekli bazı bilgilerin de temin edilmesiyle nihayetinde yıldızların Watt olarak ışınım güçlerini tespit etmek için kullanılmaktadır. 

Bolometrik kadir 80 yıl önce yıldızın görülen, görülemeyen tüm ışınım gücünü temsil etmek için tanımlanmıştır. Ancak yıldızın gama-ışını, X-ışını, UV, görsel, kızılötesi, mikrodalga, radyo gibi farklı renklerini aynı anda görebilen teleskop olmadığı için bir yıldızın bolometrik kadirini gözlem ile tespit etmek mümkün değildir. O sadece ışınım gücü bilinirse hesaplanabilmektedir. 

Tüm renkleri temsil ettiği için de bugüne kadar ‘bir yıldızın bolometrik kadiri görsel kadirinden daha parlaktır’ düşüncesi hakimdi. Ve bu ibare makalelerde ve ders kitaplarında da yer alıyor. TÜBİTAK destekli 114R072 nolu projemiz bazı yıldızların bolometrik kadirlerinin görsel kadirlerinden daha sönük olduğunu ortaya koymuştur. Ekibimizin bu çalışması artık ders kitaplarını, öğreten ve araştıran beyinleri 80 yıldır öğretilen dogma haline gelmiş bilgilerden kurtarma zamanının geldiğini ifade etmektedir” ifadelerini kullandı.

Türbedeki gizemi de çözmüştü
Prof. Dr. Zeki Eker, 2011 yılında da UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesinde yer alan Siirt'in Tillo ilçesindeki İsmail Fakirullah Hazretleri Türbesi’nin ‘ışık düzeneğinin’ gizemini çözmüştü. Her yıl gece ve gündüzün eşit olduğu 21 Mart ve 23 Eylül sabahlarında ışığın türbede yer alan İsmail Fakirullah’ın sandukasının başucuna düşmesini sağlayan optik düzenek, 1960’lı yıllarda yapılan restorasyonda bozulmuştu. Prof. Dr. Zeki Eker, 2011 yılında Antalya'da TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Müdürlüğü görevini yürüttüğü süreçte optik düzeneği yeniden eski haline getirmişti.